CO TO JEST "FLOW" ?
{PRZYGODA W TEORII ‘PRZEPŁYWU’ MIHALY CSIKSZENTMIHALYI’A}
Csikszentmihalyi (1999, s.153) jest zdania, że jednym z warunków przetrwania rodzaju ludzkiego w nieprzewidywalnym i niebezpiecznym otoczeniu była i jest przyjemność czerpana z doświadczania nowych sytuacji związanych z określonym poziomem ryzyka. Csikszentmihalyi (1999, s.153) pisze „W naszych badaniach, odkryliśmy, że ludzie podejmujący aktywność przygodową jak np. wspinaczka, dalekomorska żegluga solo, wyprawy polarne, eksploracja jaskiń, itp, opisują stan optymalnego doświadczenia, który my nazwaliśmy ‘przepływem’ (ang. ‘flow’). Aby zrozumieć dlaczego przygoda jest tak pociągająca, ważne jest zrozumienie co dzieje się z ludźmi kiedy doświadczają przepływu. Przepływ oznacza doświadczanie absorbującego, stanowiącego samo w sobie źródło satysfakcji oraz wykraczającego poza granice niepokoju i nudy stanu doznania.”
Csikszentmihalyi (1999, s.154) twierdzi, że satysfakcja z wykonywania danej aktywności zależy od subiektywnie postrzeganej jakości doświadczenia. Zdaniem autora (1999, s.154) niektórzy ludzie aby doznać przepływu potrzebują zewnętrznych bodźców- elementu ryzyka czy współzawodnictwa. Generalnie jednak, kiedy wykonywanie aktywności staje się celem samym w sobie, można wyróżnić nastepujące cechy doświadczenia przepływu przedstawiające dla danego wykonawcy wartość (Csikszentmihalyi,1999, s.154): „1. Osoba doświadczająca przepływu dobrze wie co i jak należy zrobić i błyskawicznie na zasadzie sprzężenia zwrotnego otrzymuje informację o skuteczności własnych poczynań. 2. Cele i sprzężone z nimi zwrotnie informacje są tak jasne, że doświadczanie przepływu wiąże się ze zlaniem działania i świadomości. Osoba doświadczająca przepływu nie postrzega rzeczywistości w dualistyczny sposób: ma świadomość działania, natomiast nie jest świadoma samej siebie. Cała uwaga jest skupiona na odpowiednich bodźcach i jednostka przestaje być świadoma siebie jako czegoś odrębnego od aktywności którą wykonuje. To uczucie zostało trafnie opisane przez doświadczonego wspinacza: „Jestes tak zaangażowany w to co robisz, że nie widzisz siebie jako czegoś odrębnego od bezpośredniego następującego działania... nie widzisz odrębności pomiędzy sobą samym a tym co roboisz”. Chociaż doświadczenie przepływu może wydawać się łatwe, swobodne i naturalne, często wymaga cięzkiego wysiłku fizycznego i wysoce metodycznej aktywności umysłowej. 3. Zlewanie się działania i świadomości jest możliwe dzieki trzeciej cesze doświadczania przepływu: koncentracji uwagi na ograniczonym polu bodźców. Aby umożliwić koncentrację na działaniu, potencjalnie przeszkadzające bodźce nie absorbują uwagi- świadomość jednostki jest zawężona, więc nieistotne bodźce są pomijane. Alpinista w nastepujący sposób opisuje skutki całkowitego skupienia uwagi na działaniu: „Kiedy się wspinasz nie jestes swiadomy innych życiowych problemów. To staje się odrębnym światem, istotnym tylko dla siebie. To koncentracja. Kiedy już wejdziesz w tą sytuacje, jest ona nieprawdopodobnie rzeczywista i ty w dużym stopniu sprawujesz nad nią kontrolę. Staje się ona [sytuacja] całym twoim swiatem.” 3. Konsekwencją głębokiej koncentracji jest zatracenie ego, zapomnienie o samym sobie. Kiedy aktywność całkowicie absorbuje osobę swoimi wymaganiami, ego służące do rozstrzygania pomiędzy własnym działaniem a poczynaniami innych nie jest już potrzebne. ...Człowiek doświadczając przepływu nie traci świadomości swojego ciała lub jego funkcji, lecz tylko stworzony przez siebie wizerunek własnej osoby- ‘ja’ (aktor lub pośrednik, którego jednostka jest nauczona wstawiać pomiędzy bodziec i reakcję). Osoba pokonująca trudną drogę wspinaczkową musi koncentrować się na swojej roli wspinacza aby przeżyć i nie może pozwolić sobie na wmieszanie w wykony-waną aktywność jakiegolwiek innego aspektu siebie. Nawet potencjalne za-grożenie jakie niosą ze sobą góry nie przeszkadza, ponieważ dobry wspinacz czuje się dobrze wyposażony aby stawić czoła wyzwaniu i nie potrzebuje wciągać w to ’własnego ja’. Utracie poczucia własnego ego towarzyszy czasami uczucie jedności z otoczeniem (górą, zespołem wspinaczy lub nawet wszechświatem). Postrzeganie czasu również może ulec zmianie: godziny mogą mijać jak minuty, lub intensywność koncentracji i zwiększona świadomość może wywołać wrażenie niesamowitej głębi i nieskończoności. Ten brak zainteresowania własnym ego, ta utrata samoświadomości może paradoksalnie pozwolić ludziom na rozwinięcie pojęcia o samym sobie; to co się wyłania jest uczuciem ‘przekraczania siebie’ (z ang. self-transcendence). ... Wspinacz może zacząć odczuwać więź powstającą pomiędzy palcami i skałą, pomiędzy wrażliwym ciałem a otaczającym kamieniem, wiatrem i niebem. 5. Ludzie doświadczający przepływu czują, że posiadają kontrolę nad własnymi poczynaniami i środowiskiem. Nie jest to aktywna świadomość sprawowania kontroli, lecz raczej brak obawy przed utratą kontroli- która często gości w codzienym życiu. Wspomniane uczucie występuje nawet w sytuacjach gdzie obiektywne zagrożenia są całkiem realne– latanie lotnią, nurkowanie głębokie w morzu, eksploracja jaskiń, wyścigi samochodowe, wspinaczka- lecz jednostka postrzega je jako przewidywalne i łatwe do okiełzna-nia. ... doświadczeni wspinacze utrzymują, że ich górskie wyprawy są dużo bezpieczniejsze od przechodzenia na drugą stronę ruchliwej ulicy: czują, że obiektywne zagrożenia reprezentowane przez tłumy, autobusy i kierowców taksówek są mniej przewidywalne od tych spotykanych w górach (które można opanować dzięki umiejętnościom). 6. Ostatnią cechą doświadczenia przepływu jest autoteliczność. Składniki doświadczenie przepływu są zazwyczaj tak przyjemne, satysfakcjonujące i różne od codziennej harówki, że występuje pragnienie powtarzania aktywności wywołujących wrażenie przepływu.„
Należy zwrócić uwagę, że doświadczenie przepływu jest możliwe tylko podczas praktykowania preferowanej przez jednostkę aktywności (de Charms,1976; Deci i Ryan,1985 w Csikszentmihalyi,1999, s.156).
Mitchell (1983 cyt. w Csikszentmihalyi,1999, s.157) twierdzi, że: „Kluczowym pojęciem, pożądanym stanem, poszukiwanym celem wspinaczki jest socjopsychologiczny stan przepływu”. Csikszentmihalyi (1999, s.157) pisze: ”Poszukuje się doświadczenia odpowiadającemu niezwykłej zgodności pomiędzy jednostką i środowiskiem. Wyzwania i wykorzystywane umiejętności oparte są na rzeczywistych elementach sytuacji (np. fale dla żeglarza), ale to subiektywna ocena trudności wyzwania i wymaganych umiejętności sta-nowią w dowolnym momencie o jakości doświadczenia. ... Teoria przepływu zakłada, że czerpanie przyjemności z życia niezawodnie wymaga zdolności do znalezienia się w stanie przepływu, pozostania w nim i sprawienia aby proces ewoluował. ... Obecnie, kiedy człowiek staje przed przytłaczającym wachlarzem możliwości, odnalezienie przepływu może okazać się trudniejsze niż kiedykolwiek przedtem.”
BIBLIOGRAFIA
Csikszentmihayi M., Csikszentmihayi I. Adventure and the Flow Experience 1999, w: Miles John C. i Priest S., Adventure Programming, Venture Publishing, Pennsylvania, 1999.